Соғымға бата
Қоңыр күздің соңына таман Қарағанды облысы Бұқар жырау ауданына қарасты ауылға аяқ арттық. Осында етене араласатын Еркебай деген досымыз тұрады. Біз кіргенде, үйде досымыздың сексен жастың бел ортасынан асқан әкесі де көрші ауданның орталығынан ұлының шаңырағына келіп, аунап-қунап қонақ боп жатыр екен. Ол кісінің табан астында тауып айтқыш, сөзге шешен, бірбеткей екенін ұзынқұлақтан еститінбіз.
– Әкейге тағы бір он-он бес күн бола тұр, сол кезде семіртіп жатқан соғымның бабы да әбден келісіп, қасаптан кейін жылқы етінен қазан көтереміз десек, көнетін емес, – дейді досымыз әңгіме үстінде.
– Жоға, онсыз да келгеніме он күннен асып барады. «Ердің жақсысы қос табар» деген емес пе, кері қайтатын уақыт жетті. Амандық болса, Алла бұйыртса, соғымыңды сояр кезде тағы келерміз. Ертең жолға шығамын, – деп ақсақал кесімді сөзін айтты.
– Әке, онда біраз күндерден соң сойылар сол соғымға батаңызды беріп кетсеңізші, – деді ұлы да қосарланып.
Әкесі таңырқаған кейіпке еніп:
– О заманда, бұ заман, сойылар соғымға жиырма күн бұрын бата бергенді кімнен естіп, қайдан көріп едің?! Сен де шығарасың-ау, балам… – деп бір тоқтады.
– Несі бар, о заманда болмаса, бұ заманда жасайық. Оның үстіне достарымыз да сәті түсіп келіп қалды. «Құтты қонақ келсе, қой егіз табады» демекші, құтты қонақ барда бата сұраған айып емес шығар, – деп Еркебай да тықылдап қояр емес.
Ақсақалдың бір ойлағаны болды-ау, шамалы сәттен соң:
– Жарайды, қоймадың ғой түге! Жүр бата қажет болса, – деп сыртқа беттеді.
Соғымға семіртіп жатқан жылқы арнайы қорада екен. Жануардың тұрған жері мүлде тазыртылмаған, астындағы көңі таудай болып үйілген, малдың үстіне қалың қатпар болып жабысып та қалыпты.
– Мынауың жөн болмапты, – деді әкесі жағдайды көріп тұрып.
– Соғым малының астын тазаламайды деп көпшілік айтып жүреді емес пе. Халық айтса, бекер болмас… – деп баласы да ақталып әлек.
– Мейлі, білгенің болсын. Жай қолдарыңды.
Қария батасын бастап:
«Мыналар мұның атын – соғым дейді,
Осы күй – малға жайлы орын дейді.
Бұйыртса, бұл соғымның өзін жейді,
Бұйырмай қалса егер боғын жейді! Әумин!» – деп бетін сипап, дереу үйге бет бұрды…
Маладес – мал емес!
Бір жылы Екібастұз қаласына сапарлап барып, «Шахтер күні» мерекесіне арналған шараларды тамашаладық. Дүбірлі той өтіп жатқан алаңда біраз адам шүйіркелесіп қалдық. Ортамыздаға адамдардың көбі – өнер иесі. Қайда жүрсе де қазақтың қалжыңы қатар тұрады емес пе… Екібастұздық әнші Жәнібек сал Мәліков маған жеп жіберердей тесіле қарап:
Бауырым, бағанадан бері байқап тұрсам, БАСЫҢНЫҢ ЖАРТЫСЫ ҚҰЛАҚ екен ғой, – деп іліп түсті. Жұрт қыран-топан!
Қапелімде мен де қарап қалмай: – Аға, атам қазақта: «Адам құлақтан семіреді» деген сөз бар ғой. БАСТЫҢ ЖАРТЫСЫ ҚҰЛАҚ болса – БАҚЫТЫМ! Өйткені санаға көп нәрсені сіңіріп, рухани жағынан семіру үшін құлағы үлкендердің өзгеге қарағанда мүмкіндігі екі есе мол екен. Бірақ семіру – ҚАРЫНМЕН емес, ДАРЫНМЕН! Әйтпесе, Шаханов ағамыз айтқандай, «Қарын алға кеткен сайын, дарын артқа кетіп» қалуы мүмкін, – деп астарлы әзіл тастадым.
– Бәрекелді! Дарының болса, аянып қалма, – деп жатыр ағамыз. Мен домбыраны қолға алып, «әу» деп аңыратып бердім…
– Міне, жігіт! Өзің нағыз маладес екенсің ғой! – деп арқадан қаққан ағама:
«Маладес дедің, маладес,
Маладес деген – мал емес.
Маладеспен алдайтын
Асыл деген – бала емес!» – деп шумақтатып жібердім. Әзіліміз жарасқан біздер дүбірлі тойдан толысып қайттық.
«Иномарка»
Алыстан аңсап жеткен сайын сағыныштан көзіне жас ала жүріп, құрт-майын, айран-шайын алдыға тосып бәйек болатын шешей жетпіс жастың бел ортасына таяп қалды. Біздің әулеттің кіші күйеу баласы Екібастұзда тұрады. Мезгіл сайын қосағын, яғни біздің қызды ертіп алып, «Ауди» көлігімен ауылға келіп-кетіп жүреді. Кезекті рет келгенде шешей күйеу баласынан:
– Еркежан, сенің мәшинең қандай өзі? – деп сұрапты.
– «Ауди» мәшинесі, – дейді күйеу бала. Сонда шешей таңырқаған кейіпте:
– Е-е-е, мен ендеше «Иномарка» екен деп жүрсем, – депті…
Құдай үшін
Екі жасар ұлымыз дүкенге кірген сайын өзі қалайтын бір затты алғызбай қоймайды. Үнемі солай. Тіпті, бір күнде бірнеше дүкенге кірсең де, өзінің талабын тықпалап, жер текпілеп шыға келеді және орындатады. Бірақ кейде ұлымыздың талабы һәм таңдауы «миллионер» әкеге қойылатын талаптарға бара-бар.
Бірде демалыс күні көшеге серуенге шығып, жолай бір дүкенге кірдік. Кірген бойда әлгі «әлек» басталды да кетті. Ұлдың талабы – бағасы біз үшін басты айналдырар, екі жастағы балаға лайықты емес, өте-мөте дәу зат. «Көрпеңе қарай көсіл» дегендей, қала берді, әлгіні әпереміз десек те қалтамыз көтермейді. «Үйреніскен жау атыспаққа жақсы» ғой, әдеттегідей баланы алдарқатып, талабынан айнытайық десек, көнгісі жоқ! «Әке, осыны алайықшы» деп, азар да безер. Маңаттағы адамдар жапырыла бізге қарайды. Біз баламызды ойынан айнытға әлекпіз. Бір кезде ұлымыз жұлып алғандай, қатты дауысымен:
– Әке, ҚҰДАЙ үшін, осыны алайықшы,- деп тақ еткізді.
Жөңкілген жұрттың бәрі көздерін бізге қарай төңкерісіп, құлақтарын бұрысып, өзара күлкіге булығып жатыр. Олардың бірі:
– Кіп-кішкентай құлыншақ Құдай үшін деп қиылып тұр ғой. Әкесі, тілегін неге орындамасқа, – деп ұлымызға жақтас бола кетті.
Сөйтіп, өзі үшін емес, Құдай үшін сұрап тұрған ұлдың тілегін орындап құтылдық. Әу баста өзі таңдау жасаған дәу заттың кіші «інісін» былайғы жұрттың көмегіне сүйене отырып алып бердік. Осылайша, тараптар риза болып тарқастық…
Асыл ӘБІШЕВ.
