Артта қалған жүзжылдықтың сексенінші жылдары Ерекем – Бұқар жырау атындағы Павлодар облыстық әдебиет және өнер музейінің директоры Ербол Қайыров қазір Тереңкөл аталатын ауданның Тегістігінен, ал мен Баянауыл ауданының Теңдігінен (қазір Мұса Шорман ауылы) облыс орталығы – Павлодар қаласына қарай түрен салдық. Алғаш тоқайласып, танысқан тұсымыз – Алтынсарин атындағы мектеп-интернат. Ауылда өткен заманымыз бір, асыр салып ойнаған алаңымыз ұқсас, көк көйлек киіп көбелек, шыбықты ат қып мініп қозы-лақ қуысқан алабымыз «аталас» біздер өзіміз құралыптас балалармен бірге интернаттың әйгілі басшысы – педагогика маршалы Мақаш – Мақажан Жылқыбаев мұғалімнің тәлім-тәрбиесіне топ еттік.
Негізінен Ербол да, мен де әдебиет, тіл, тарих, өнер жағынан қара жаяу емес едік. Интернаттың табалдырығын аттаған әуелгі бетте-ақ ол да, мен де мектеп басшылығына осыны сездіргендей болдық. Соған қарамастан, менің құжаттарыма «Маткласс» деген таңба соғылып, соңында мен алгебраны, геометрияны тереңдете танытатын сыныпқа «тайып тұрдым». Оның үстіне аталмыш пәндерді нағыз майталман мұғалім, сұңғыла математик Шаймарданов Біләл Ықсанұлының өзі оқытатынын естіп-білдік. Сөйтіп «бар ғылымның атасы – математиканы» тереңдете меңгерер болсақ, тақиямызға тар келе қоймас деп, «маткластағы» мылтықсыз майданға кірісіп кеттім. Ал Ерекеңнің құжаттарына «Педкласс» деген таңба басылып, ол пақырымыз тарих және тіл-әдебиетті тереңдей қаузамаққа көрші сыныпқа «қайқайды». «Педкластың» сайыпқырандарына тарихты Манзура Әбдікәрімқызы, тіл-әдебиетті Мафруза Жармағанбетқызы оқытты. Мафруза мұғалім біздің сыныпқа да әдебиеттен білім берді.
Қысқасы, қанша тереңдете оқысам да, менен мардымды математик шықпады. Әйтеуір ықыласым әрдайым тіл мен әдебиетке, тарихқа қарай ауды да тұрды. Ал Ерболдың сыныбы тұтастай аталған бағытта атой салды үнемі.
Не керек, «маткласс» майданынан мән шығармаған, жөн-жосық таппаған мен де, «педкластың» сойқаны атанған Ерекем де мектепті бітіріп, Павлодардағы Пединституттың филологиясына түстік. Осылайша, мектепте басталған екеуара ынтымағымыз жоғары оқу орнымен одан ары жалғасты.
«Оңбай кетейін, әртіссің!»
«Менің атым Қожадағы» Қожаның «Оңбай кетейін, әртіссің!» деп Сұлтанның іс-әрекетіне бола күлкіге булығатыны бар ғой. Мектепте бірге оқыған біздер Ерекемізге де сол тақылеттес сөздерді жиі айтып, күлкіге бататын едік. Ерболдың танымал адамдарға пародия жасау, жан-жануарлардың, ит-құстың дауысын айнытпай салу таланты тіптен керемет, асқақ еді. Осы күнгі «Әзіл әлеміндегі» Аманғалидан асып түспесе, еш кем емес-тұғын. Демалыс күндері интернаттан тысқары шығып, қала көшелерінде қыдырыстағанда Ерболдың әртістігіне тәнті һәм таң-тамаша болып, кәдімгі театр қойылымын тамашалағандай бір жасап қалатынбыз. Көшеде жүріп, кейде қоғамдық көліктерге топтасып кіреміз ғой. Балаң көңілдерде имену, қысылып-қымтырылу дегенің жоқ қой, бәрі қызық, бәрі қалыпты сияқты көрінетін. Иін тірескен жолаушының арасында тұрып Ербол дәу иттің дауысын айнытпай салып, кәдімгідей ырылдап, айбат шеге, үріп-үріп жібереді. Көліктегі жұрт алапат ит тап қасына келіп қалғандай шошынып, даурығып, абыр-сабыр болып кетеді. Ал біздің езуіміз жиылмайды.
– Ербол, сен келесі жолы автобуста дәу иттің емес, күшіктің дауысын салсаңшы. Қанша айтқанмен иттің күшігі сүйкімдірек келеді әрі дауысы да алабөтен жағымды сияқты болады, – деймін мен.
Келесі жолы Ербол дәл солай жасайды. Күшіктің жәрдем іздегендей түрлі дауысын айнытпай, аса шебер салатынын айтсаңшы! Автобустағы жұрт елеңдесіп, бәзбір сүйкімді күшік иесінен адасып, аяққа оратылғандай қабылдап, жаппай жан-жақтарына қарап, әбігерге түседі. Ал Ербол «әртіс» жұртқа қосыла күшік іздесіп кетеді. Біз, әдеттегідей, мәз-мейрамбыз…
Жаралы… немесе бір суретке қатысты сыр
Педиституттың №1 жатақханасын (қазіргі «Барыс» сауда үйі) мекендедік.
Әдетте, филологтар дегеніңіз – бірінен бірі асқан «қияли жандар». Өлең, ән, сезім… Мұндай кейіптегі жүректер лезде-ақ өрт болып лапылдап, өрекпіп кететіні белгілі жайт қой. Қайбір кезде Ерболдың да жүрегі қатты «сыр берді». Менің «Жиырмаға дейін бәрі жазады. Жиырмадан кейін не ақын, не ақымақ жазады» дейтінім де сол тұс. Ербол да шығармашылық әлемінің есігін алғаш өлеңмен ашқанын көпшілік біле бермейді. Оны да Өлеңге әкелген – жиырмаға дейінгі сиқырлы сезім, сылқымның қылығы сол)).
Сезім деген болмашыға морт кететін нәзік қой, нәзік. Ерекемнің де нәзік сезімі шыдас бермей, құйындай қопарыла көшкеніне куәміз. Сөйтіп жүрегіне «жара жабысқан» күндерге тап болды. Сонда ғой, байыз таптырмаған жүректің жарасын тойтарып, тасқынды тоқтатудың жолы, жосығы осы деп, қасақана қолын жаралап, қасқайып жауға ұмтылған батырларша «құрбандыққа шалғаны». Рас, кейін аз уақытта жүректегі жара да жоғалды, Ерекең де қияли әлемнен бері оралды…
Асыл ӘЛІМЖАНҰЛЫ.
