Қазақ арасында Ғабдұл-Ғани есімді азаматтар аз ұшыраспайды. Бірақ қазақта Қаныш жалғыз, дара. Сол секілді Ғабдұл-Хамит есіміне ие азаматтар да ел арасында аз болмағанымен, мен білетін айнала-төңіректе Қамыш жалғыз. Қош, бұнда не байланыс бар дерсіз… Айталық. Өмірде сәйкестік дегенде шек жоқ қой, әйтеуір. Сонау бір жылдары Баянның Ақкелін атырабында Үлкен ауыл, Орта ауыл, Кіші ауыл жұртын қуанышқа бөлеп, жарыса дүниеге келген екі ұлдың біріне Ғабдұл-Ғани, екіншісіне Ғабдұл-Хамит есімдері қойылады. Бұлардың арғыдан қосылатын аталық туыстықтары бар. Тоқетері – осы екі ұлдың да есімін Баянаула төңірегіне аса қадірлі Имантай ақсақал қойған. Ғабдұл-Ғани деп өзінің Бөкешінен кейін, яғни Ғабдұл-Ғазизынан кейін туған ұлын атаса, Ғабдұл-Хамит деген есімді аталас туысы Ысқақтың шаңырағында дүниеге келген ұлға қояды. Имантайдың өз балалары – Ғабдұл-Ғазиз (Бөкеш), Ғабдұл-Ғани (Қаныш). Ал аталас туысы Ысқақтың балалары – Ғабдұл-Мәжит, Ғабдұл-Хамит, Ғабдұл-Бари. Ұрпақтарының айтуынша, Ысқақтың шаңырағында дүниеге келген барлық балалардың есімін Имантай ақсақал қойған. Қош делік.
Біз Имантай баласы Ғабдұл-Ғани мен Ысқақ баласы Ғабдұл-Хамитке қайта оралайық. Заманы бір, асыр салып ойнаған алаңы бір, қозы-лақты қуысқан алабы бір болған осы екі ұлды өз әулеттері еркелете жүріп, бірін «Ғаниым менің, Ғанышым» дей берген соң түбінде ағайын-ел арасында, тіпті күллі Әлем алдында оның есімі Қаныш аталап кетті, екіншісін «Хами, Хамыш» деп еркелете атай беріп, кейін оның есімі ағайын-ел арасында Қамыш аталып кетті.Қаныш пен Қамыш құрдас, балалық дәуренді бірге өткізген. Кейін Қаныш білім қуып, алыстарға сапар шегіп, ақыры күллі әлемді мойындатқан Ұлы Тұлғаға айналды. Бала досы, құрдасы Қамыш та зерек, алғыр болып өсіп, оның қабілет-қарымын байқаған ұстаз, ғалым Әбікей Сәтбаев оқуға алып кеткелі жатқанда Ысқақтың шешесі жат та кеп қарсы шығып, немересін алысқа жібермей қойған екен. Кім біледі, сол кезде Әбікей Зейінұлы Ғабдұл-Хамитты да қалаға оқуға апарып қосқанда, Қаныш пен Қамыштың есімдері қазақ көгінде шамшырақтай қатар жарқырап тұрар ма еді…
Дегенмен, Қамыш та қарап қалмай, ескіше оқудан бастап, сауаттылық пен ілім-білімнің жауһарынан қаныға сусындайды. Ел ішінде еңбек етіп, Имандылық жолын ұстанып, дүниеден озғанша Баянауыл атырабына, бұ жағы Павлодарға, о жағы Орталық Қазақстанға аты мәлім молла атанды.
Қаныш Имантайұлы Қазақстан ғылымын қалыптастыру, дамыту жолындағы жауапты да күрделі, машақатты еңбек майданына түбегейлі бет бұрып кеткеннен кейін туған жерге, ел жаққа – Ақкелін (қазіргі Теңдік) топырағына екі рет ат ізін салған екен. 1949 жылы және 1959 жылы. Соңғы келген сапары туралы әңгімелер өте көп. Әкем Әбішұлы Әлімжан (2017 жылдың 22 қаңтарында 90-ға қараған шағында бақилық болды) сол кезеңдердің естеліктерін жиі айтып отырушы еді. 1959 жылы келгенінде әкем елмен бірге Қаныш ағаны қарсы алысып, мәжіліс-отырыстарда бірге болып, жұрт Алатаудай алып тұлғалы Қаныш ағаны ортаға ала фотосуретке түскенде шешем Рахимамен бірге алдыңғы қатардан көрінгеніне ырза болып, үнемі айтып отырушы еді.
Ал Ғабдұл-Хамитты, яғни Қамышты біздің көзіміз көрді. Ол кісінің ғибратлы әңгімесін тыңдап, қасиетті Құранның сүрелерін оқыған қоңыр даусын естіп, қолына су құйып, талай дастарқан басында батасын алдық. Қамыш молда ескіше көп оқыған, қызылдың айыр тілі жалақтап тұрған тұстағы тыйымдарға қарамастан, діндарлығы берік, ділмарлығы басым жан еді.
Бала досы, құрдасы Қаныш аға туралы естеліктерін де өз аузынан көп естідік. «Қаныш тау мен тасқа аса құштар еді. Өнерді де әспеттей білді. Домбырада шебер ойнап, ән салды. Ең жақсы көріп орындайтын әні «Бүркітбай»-тын» – деген естеліктерді Қамыш ағадан жиі естідік.
Ал енді қараңыз: сәйкестік дейміз бе тағы, қалай? Қаныш аға атақты «Бүркітбай» әнін жақсы көріп, сүйіп орындаған болса, Қамыш аға өзінің тұңғыш ұлына Бүркітбай деген есімді қойған. Өкінішке қарай, Бүркітбай осыдан жыл бұрын өмірден озды.
Қамыш ақсақал Бүркітбайынан туған немерелерінің алдын көріп, мейірлене иіскеп, аталық ақыл-кеңестерін сіңіріп кетті. Сәйкестік дейміз бе тағы? Қамыш ақсақалдың Бүрткібай ұлынан туған алғашқы немересі тура 12-ші сәуірде дүние есігін ашты. Қаныш Сәтбаев та 12 сәуірде дүниеге келген-тұғын. Сондықтан да Қамыш ата Бүркітбайынан туған тұңғыш немересіне бала досы, құрдасы Қаныштың азан шақырылып қойған есімі – Ғабдұл-Ғани есімін қойды. Одан кейін өмірге келген немересіне Ғабдұл-Ғазиз есімін берді. Бұл да бір сабақтастық шығар.
12 сәуірде дүниеге келіп, атақты ғалым, атасының бала досы, құрдасы, аталас туысы Қаныш Имантайұлының азан шақырылып қойылған есімін – Ғабдұл-Ғани есімін иеленген сол бала қазір қайда деп сұрарсыз… Айтайық. Ол бала, яғни Ғабдұл-Ғани дәл қазіргі күні Малай елінде жүр. Ата тәрбиесін көрген Ғани имандылық жолын ұстанып, үздік жоғары білім игеріп, дін саласына бет бұрды.
Шығармашылыққа деген ықыласы мектеп кезінен көрініп, түрлі әңгімелер, тіпті, өлеңдер жазғанын атауға болады. Ол дүниелердің барлығы сақтаулы екенінен өзі мүмкін бейхабар да болар…
Елге сыйлы үлкен азамат болып отырған осы Ғабдұл-Ғанидың да туған күні 12 сәуірде тойланады. Осыдан асқан бақыт бар ма, дейміз.
Асыл ӘБІШЕВ.
