Аркадий Аверченко – белгілі орыс жазушысы, сатирик. 1881 жылы 30 наурызда Ресейдің Севастополь қаласында туған. Чехословакияның Прага қаласында 1925 жылы 12 наурызда дүние салған. Ол – сатирикалық әңгімелердің сан алуанын жазған автор. Оның адамзат атаулының парықсыздығы мен пақырлығын өткір әжуаға, қоғамдағы жағымсыз қасиеттерді жарасымды әзілге айналдырған шығармалары осы заманғы оқырман қауымға да өміршеңдігімен құнды. Автордың «Ақын» сатиралық туындысының аудармасын ұсынамыз.
Ақын
– Редактор мырза, – деді мәймөңкелей сөйлеген мейман көзінің ұшымен бәтеңкесін түрткілеп, – сізді мазалағаным үшін бек ұялып тұрмын. Қымбат уақытыңыздың бағалы бір минутының өзін орынсыз еншілегенімді есіме алсам, ойым ойсырап, торығудың тұңғиығына түсем… Құдай ақы, мені кешіріңіз!
– Оқасы жоқ, – дедім мен мейірлене, – кешірім сұраудың қажеті жоқ.
Ол мұңая тұқырып, кәлласын кеудесіне құлатты.
– Дегенмен де… сізді мазалағанымды білемін. Біреуге беймазалық тудырып көрмеген маған бұл тіптен ауыр.
– Қысылмаңыз бұлай! Бек разымын. Өкінішке қарай, сіздің тақпақтарыңыз жариялауға жарамады.
– Ә?
Аузын аңқайтып, маған таңырқай тесілді.
– Жарамаған мына өлеңдер дейсіз бе?!
– Иә, иә. Дәл солар.
– Мына өлеңдер ме? Былай басталатын:
«Тарақтағым келеді,
Таң сайын қара бұрымын.
Аполлон қаһарланбасын деп,
Сүйемін оның тұлымын».
Осы өлең кәдеге жарамайды дейсіз бе?!
– Өкінішке қарай, дәл осы «Тарақтағым келеді, Таң сайын қара бұрымын» деген сөздерден басталатын… басқа емес, нақ осы тақпағыңыз жариялауға татымайды.
– Неліктен, редактор мырза? Жақсы жыр ғой.
– Келісем. Өз басым оқып, көңіл көтеріп қалғаным рас… бірақ, журнал талабына сай келмейді.
– Сіз оны тағы да бір оқып көріңізші!
– Не үшін? Оқып шықтым емес пе?
– Тағы бір рет!
Мен келушінің көңілін аулаған болып, тағы бір мәрте оқыдым да, бетімнің оң жағымен сүйінген, сол жартысымен күйінген кейіп танытып, қалай дегенмен де, өлеңнің жарамайтынын білдірдім.
– Хм… Олай болса рұқсат етіңіз… Өзім оқып берейінші! «Тарақтағым келеді, Таң сайын қара бұрымын…». Жосылта жөнелді.
Әр сөзін сабырымды сала тыңдадым да, қатаң әрі салқын үнмен:
– Өлең жарамайды! – дедім.
– Ғажап! Білесіз бе, мен сізге қолжазбасын қалдырайын, кейін ұғына оқырсыз. Бәлкім, жарап та қалар.
– Жоқ, қалдырудың қажеті қанша!?
– Шынында да, қалдырайын. Бәлки, біреулермен кеңесіп көрерсіз, а?
– Керек емес. Өзіңізде қалсын.
– Сіздің уақытыңызды алғаным үшін қысылып тұрмын, бірақ…
– Сау болыңыз!
Ол шығып кетті. Әлгінде оқып жатқан кітапты қолыма алып, парақтай бастағаным сол еді арасына қыстырылған қағазды байқадым. Көз жүгірттім:
«Тарақтағым келеді,
Таң сайын қара бұрымын.
Аполлон қаһар…
– Қап, сайтан алғыр! Балдыр-батпағын ұмытыпты ғой… Тағы да қаңғалақтап оралатын болды-ау! Николай! Жаңа менен шыққан адамды қуып жетіп, мына қағазды бере салшы.
Николай әлгі ақынды қуып жетіп, тапсырмамды сәтті орындап қайтты.
Сағат бесте түскі ас ішуге үйіме аттандым. Арбакешке ақысын төлейін деп пальтомның қалтасына қол сұқсам, қайдан түскені белгісіз саусағыма әлдебір қағаз іліккені. Шығарып, ашсам:
«Тарақтағым келеді,
Таң сайын қара бұрымын.
Аполлон қаһарланбасын деп,
Сүйемін оның тұлымын…» т.с.с.
Бұл пәле қалтама қайдан тап болғанын ұқпай, қос топшымды қопаңдата аңырайдым. Қағазды тротуарға атып ұрып, түстенуге асықтым.
Қызметші келіншек сорпа-суын ұсынған соң, кібіртіктеп, қасыма жақындады да:
– Аспаз әйел ас үй еденінен жазу жазылған парақ тауып алыпты. Мүмкін қажет болар, – деп айтты.
– Көрсет.
Қағазды алып, оқысам:
«Тарақтағым келеді… қара бұрымын…» Түк түсінсем бұйырмасын!
– Мұны ас үйден, еденнен тауып алды дейсің бе? Сайтанның сапалағы… Сұмдық қой мынау!
Біртүрлі бәйітті бырт-бырт жыртып, көңілім нілдей бұзылып, тамақтануға тырыстым.
– Неғып омалып отырсың? – деді зайыбым.
– Таң сайын қара бұрым… Тфу, түлен түрткір! Ештеңе, жаным. Шаршадым.
Тоқ басар (дисерт) алына бергенде кіреберіс қоңырауы сыңғырлады, мені шақыртты… Есікте тұрған швейцар құпия ымдап, саусағымен ишарат жасады.
– Не болды?
– Тсс… Сізге хат келді! Бір бикештен деп айтуымды бұйырды… Оның сізде көңілі бар сияқты, сенімінен шығарсыз деген өте үлкен үміті де жоқ емес.
Швейцар маған достық пейілмен жымыңдап, қутыңдай күлді. Аң-таң болып хатқа назар салдым. Әтірдің иісі аңқып, алқызыл сүргішпен бекітіліпті. Иінімді таңдана толғап, хатқалтаны аштым, ішінен жазулы парақ шықты:
«Тарақтағым келеді… қара бұрымын…»
Бастан-аяқ таныс әріптер көзге қара шыбындай үймеледі.
Жыным қозып, хатты парша-парша етіп, еденге лақтыра салдым. Ту сыртымды орай жылжыған әйелім мелшиген қалпы хаттың бірнеше қиығын теріп алды.
– Кімнен бұл?
– Тастай сал! Бұл… жәй әншейін әумесерлік. Аса беймаза адамнан.
– Солай ма? Кәні, мұнда не жазылыпты?.. Һм… «Сүйемін»… «таң сайын»… «қара бұрымын»… Опасыз!
Хат қалдықтары бетіме шашырады. Өзекті өртемесе де, өкінткен іс болды.
Түскі астың берекесі қашқандықтан, киіндім де, көңілім күпті боп көше кезуге шықтым. Бір бұрылыста айналсоқтап қасымнан қалмай жүрген балақайды байқадым. Ол пальтомның қалтасына умаждалған ақ затты салуға тырысып, аяғымның астына оратылды. Түйнекті түйіп жібердім де тісімді шықырлатып, табаныма шоқ төсегендей тызақтай жөнелдім.
Жаным жабырқаулы еді. Шулы көшеде бейсауат сығылысып, үйге қайттым. Кіреберісте төрт жасар ұлым Володяны жетелеп, кинематографтан оралған күтуші әйел жолықты.
– Әкетай! – деп айқайлады Володя қуанып. – Мені бір ағай қолына көтерді. Бейтаныс… шоколад берді… қағаз берді… Әкеңе апар деді. Әкетай, мен шоколадты жеп қойдым, ал қағазды саған алып келдім.
– Менен дүре жейсің, – деп дүрсе қоя бердім, маған таныс «тарақтағым келеді…қара бұрымын…» деген сөздер таңбаланған ала қағазды қолынан жұлып жатып, – көрешегіңді көрерсің!..
Келіншегім жақтырмай, қабақ шыта қарсы алды, десе де мынаны ескертуді жөн санапты:
– Сенің алдыңда ғана бір мырза келіп кетті. Қолжазбасын үйге әкеліп, мазалағаны үшін мың қайтара кешірім сұрады. Оқысын деп саған қалдырды. Менің де мақтауымды асырды (сатымсақ сайқалдарға алмастыратын, бағамызды білмейтін бірлеулердей емес, қадірлей білетін нағыз адам – сол) және өлеңдерін қоштауымды сұрады. Менің ойымша, өлеңі – өлең сияқты… Еһ! Бұрым жайлы оқығанында, маған соншалық ілтифатпен қарағанын айтсаңшы…
Иығымды қиқаң еткізіп, кабинетке беттедім. Үстелімнің үстінде біреудің бұрымын сүйгісі келетін автордың таныс туындысы жатты. Дәл осынау кеуіл қалауын әбдіреде тұрған сигара қорабы ішінен таптым. Бұдан соң әлгі қалаулы қағаз кешкі асқа деп әзірленіп, суытылған тауықтың ішінен де шықты. Оны ішіне кім тыққанын аспаз әйел түсіндіріп бере алмады.
Біреудің бұрымын сүюді арман еткен қаттаулы көңіл қалауы – ұйықтауға ыңғайландым да көрпемнің астынан құлағын қылтитты, жатайын деп жастықты қозғап едім, тілдей тілектер тағы да қобырап түсті.
Түнді ұйқысыз өткіздім. Таңертең үй қызметшісі тазалап қойған бәтеңкемді киейін деп аяғымды сұқсам, бақайым батпайды. Әрқайсына біреудің бұрымын сүюді көздеген топас тілек толтырылыпты. Кабинетіме ендім де баспагерге өзімді редакторлық қызметтен босатуын сұрап өтініш жаздым. Өтініш хатты қайта жазуға тура келді, өйткені, бүктей бере сыртындағы таныс қолтаңбаға көзім түсті:
«Тарақтағым келеді, таң сайын қара бұрымын…»
Орыс тілінен айдарған:Айбек ОРАЛХАН.
