Болатхан ТАЙЖАН,
мемлекет қайраткері,
дипломат
…Қызмет бабымен азаттыққа әупiрiмдеп жүрiп қол жеткiзген көптеген елде жұмыс iстедiм. Аңғарғаным сол, дәл бiздегi секiлдi оларда да мемлекеттiк тiлге қатысты мәселе өте өткiр тұрды. Бодандық пен отаршылдықты бастан кешкен елдерде «Француз, ағылшын, итальян тiлiнен артық тiл жоқ, бiз несiне ғылыми терминдердi өз тiлiмiзге аударып әуре боламыз. Одан да үйреншiктi, дайын тұрған, қолданыстағы тiлде жүргiзе бермеймiз бе» деген пiкiрлер жылдар бойы желдей естi. Басқа басқа ғой, мұндай пiкiрлердi жергiлiктi ұлттан шыққан интеллигенция өкiлдерiнiң өздерi жағы талмай, мезгiл сайын айтып, дәлелдеп бақты. Сол елдердiң тәжiрибесiне қарап, мемлекеттiк тiлдiң жолға қойылуы, ең алдымен, билiк басындағыларға тiкелей байланысты екенiне көз жеткiзесiң! Мәселен, кейбiр елдерде басшылар жағы қипалақтап, мемлекеттiк тiлдi жергiлiктi ұлттың тiлiне көшiруге қарсы болып, сол үшiн жанталасса, ендi бiр мемлекеттер тез арада барлық салалар бойынша қалыптасқан терминдердi өз тiлдерiне аударып, аз уақыттың iшiнде соған көшiп алуға әрекет жасады. Украина мен Балтық жағалауы елдерiн алып қараңыз. Бұларда сiз қай салада жұмыс iстеңiз мейлi, мемлекеттiк тiлдi бiлмесеңiз айып салынады. Одан кейiн де түзелмесеңiз, екiншi, одан соң, үшiншi мәрте айып тағылады. Нәтиже шығармасаңыз, дереу жұмыстан қуыласыз.
Дүниежүзi бойынша жалғыз-ақ Қазақстаннан басқа барлық елдерде мемлекеттiң тiлiн бiлмеген адамға ешқандай жұмыс берiлмейдi. Азаматтықты да ала алмайсыз. Азаматтығыңыз болмаса, дауыс бере алмайсыз, мемлекеттiк жұмысқа ешқашан қолыңыз жетпейдi, еш жерге сайлана алмайсыз, жұмысқа қабылдағанда сiздi ең соңғы кезекте қабылдайды, жұмыстан босатарда ең алдымен сiздi қаңғытып жiбередi. Бұл – дүниежүзiлiк тәжiрибе. Мен мұны Малайзияда да, Францияда да, Германияда да көрдiм. Ағылшын тiлiн бiлмейтiн болсаңыз, Америкаға барып тұрақты жұмыс iстеуге ешқандай мүмкiндiгiңiз жоқ. Ал, Қазақстанда ше? Бiзде кез келген шетелдiк компания келедi де, газет бiткенге «Бiздiң компанияда жұмыс iстегiңiз келсе, мiндеттi түрде қытайша, түрiкше, ағылшынша бiлуiңiз керек» деген дүмбiлез хабарландырулар бередi. Бұл – басқа елдерде мүлде ақылға сыймайтын дүние.
…Мемлекеттiк тiлдiң мәртебесiн көтеремiз десек, ең алдымен билiк басындағылардың өздерi қазақ тiлiн шынайы құрметтеп, сол тiлде сайрап тұруы керек, сосын барып былайғы жұрттан талап ете аламыз. Содан кейiн ғана қоғамдық орта жаппай мемлекеттiк тiлге қарай бет бұрады. Өйтпейiнше, құр босқа даурығумен қазақ тiлiнiң көсегесi ешуақытта көгермейдi.
Жазып алған – Асыл ӘБІШЕВ.
