Қорабай ШӘКІРОВ,
Мемлекеттік қызмет ардагері,
Павлодар облысы және Ертіс, Баянауыл аудандарының
Құрметті азаматы, қоғам қайраткері
1989 жылы Мәшһүр Жүсіп Көпейұлының екі томдық шығармалар жинағы жарық көрді. Бұл сол кез үшін айтулы оқиға еді. Жұртшылықтың қуанышында шек жоқ еді. Құрастырған Сәрсембі Дәуітов болатын (Мұхтар Мағауин: «М.Ж.Көпеевтың шығармаларының бірінші томын құрастырған Бөжеев Мұратбек еді. Басқа кісінің атымен шықты» деп жазды).
Сәрсенбі Дәуітов
Сәрсембі Дәуітовті Баянауылға алып келіп, шығармалар жинағын шығаруға үгіттеген Нағи Ахметов деген Баянауылдың тумасы, Ұлы Отан соғысының ардагері, сол кездері Алматы қаласында тұрған, Бұқар жырау Қалқаманұлының зиратын жоғалып кетуден сақтап, басына тот баспайтын темірден, белгі қойған адам. Сол сияқты ол Тышқанбайұлы Жұмабай (Әбжалап диуананың) басына да белгі қойған. Мәшһүр Жүсіптің мұражайына құжаттар жинап, алғашқы мұражайдың ашылуына зор үлес қосқан адам. Бұл туралы Мәшһүр Жүсіптің шөбересі Абай Төлебайұлы Шарапиев өзінің «Ақиқат» атты кітабында жазған болатын.
Сәрсембі Дәуітовтің әңгімесі: «Нағи ақсақал мені ертіп Мәшһүр Жүсіп ауылына алып келді. Алматыдан ұшақпен Павлодар қаласына келген соң қаладағы Нағи ақсақалдың танысының үйіне түстік. Нағи ақсақал үй иесіне мені таныстырып, мына жігіт Алматыдан арнайы келіп Мәшһүр Жүсіп еңбектерін зерттеп, амандық болса, кітап шығару ойы бар, өзіміздің ініміз Сәрсембі Дәуітов деп таныстырды. Үй иесі ақсақал: «Е, айналайын, бәсе, өзіміздің ініміз болмаса, үйсіндер Мәшһүр Жүсіпті зерттеуші ме еді?», – деп мені құшақтап жатты», – дейді. Кейін Баянауылға келгенде мені Нағи ақсақал: «Мына жігіт, Мәшекең еңбектерін зерттеп, кітап шығармақшы ойы бар, өзіміздің Сәрсембі Дәуітов деген ініміз, руы – үйсін», – деп таныстыратын болды» дейді.
Серсенбі Дәуітов «Баянауыл ауданының Құрметті азаматы» атағын алғанда жұртшылық алдында ризашылығын білдіріп, қуанып жатты. Біз: «Мәшекеңнің еңбектерін жазып, жарыққа шығардыңыз ғой» дейміз. Ол болса, «Ия, бірақ көп адамдардың шығармаларын жарыққа шығардым, сіздер еңбегімді көріп, бағалап жатырсыздар ғой», – дейді, риза болып.
Әбіш Кекілбаев
1991 жылғы Қазақ ССР-нің жоғарғы Кеңесінің депутаттығына атақты жазушы Әбіш Кекілбайұлы Баянауыл ауданының Бірлік кеңшарынан ұсынылып, баламалы түрде дауысқа түсті. Ол кісімен аудан тумалары – Байдилдин Сайлау және Баязитов Қылышбек деген азаматтар дауысқа түсті. Екеуі де ауданға танымал, беделді. Сайлау – аудан орталығының тумасы, ауданның 5 кеңшарында қызмет істеген, барлық басшы мамандармен дос, жолдас, әріптес болған азамат. Қылышбек – 10 мыңға тарта тұрғыны, 3 мыңға тарта сайлаушысы бар «Майқайыңалтын» комбинаты орналасқан кенттің тұрғыны, мектеп директоры болып қызмет істейтін, көп ұлтты кенттің байырғы, сыйлы тұрғыны болатын. Тартысты өткен сайлау қорытындысында Әбіш Кекілбаев басым дауыспен жеңіске жетті.
Сайлау соңында республикалық газет бетінде мақала жариялаған Әбіш Кекілбаев қарсыластарының беделі мен азаматтық қасиеттерін сипаттай келіп: «…Екі аптал азамат бұл реттегі жолын маған ұсынды» деп жазды. Маңғыстаудың 363-ші әулиесі – Әбіш Кекілбайұлы «Мен жеңіп кеттім!» немесе «Мен жеңіске жеттім!» деген жоқ. «Егемен Қазақстан» газетінің бас редакторы қызметінде жүргенде, аудан территориясында орналасқан «Майкөбен» көмір кенішінің – ол кезде Екібастұз көмір кешені бірлестігіне қарайтын кеніштің аудан тұрғындарына көмегі жоқ, тіпті тиеслі салықтарын да төлемейтінінен хабардар Әбіш ағай ауданға газеттің меншікті тілшісі Байтұяқ Жанымбетовті жіберіп, «Маңайы жұтаң Майкөбен» атты мақала жариялатып, «Екібастұзкөмір» кешенінің бетін бері қаратуға мәжбүрледі. Келесі жылы Жоғарғы Кеңестің төрағасы қызметіне сайланғанда, ауданға республиканың көмір өндірісінің министрі С.М.Садықов мырзаны жұмсап «Майкөбен» көмір кешенін заң бойынша ауданға қаратып, мәселені шешіп берді.
Әбіш Кекілбаев «Баянауыл ауданының Құрметті азаматы» атағын алғанда: «Біз Баянауылдың алдында жай азаматтық борышымызды өтейміз деп жүргенде, енді «Құрметті азаматы» болғанда, жүгіміз бірнеше мәрте ауырлады», – деп ризашылығын білдірді. «Мені атқа қондырған Баянауыл елі», – деп тебіренді.
Расында да, депутаттыққа сайланған соң, кілең жоғарғы мәртебелі қызметтерде жұмыс істеді. Ұлы жазушы, «Қазақстанның Еңбек ері» Әбіш Кекілбайұлының «Бағалай білмейтінге бақ тұрмайды, қадірлей білмегенге құт қонбайды. Табына білмеген халықтан пайғамбар шықпайды, бағына білмеген халыққа патша құтаймайды. Ел содан барып азады, жер сонда барып тозады», – деген насихат сөздері Баянауыл ауданның орталығындағы «Даналар даңқы» алаңында тасқа қашалып жазулы тұр.
Рымғали Нұрғалиев
1990 жылдардың басында ауданның алыс шаруашылықтарының бірін аралап кешқұрым аудан орталығына қайтып келе жатып, автокөліктегі радиодан қазақ тіліндегі бір хабарды селқос тыңдап келе жатқанда, «Баянауылдың бұрынғы өткен мол, бай тарихы бар, бірақ Баянауылдың келешегі жоқ», – деп біреу сөйлеп жатты. Қасымдағы жүргізушіге тез тоқта деген белгі беріп радиоқабылдағыштың дауысын көтеріп қойдым. Бір-екі минуттан аспай хабар аяқталып диктордың: «Сіздердің тыңдағандарыңыз филология ғылымдарының докторы Рымғали Нұрғалиұлымен болған сұхбат», – деген сөзін естідік.
Аудан туралы осыншама ауыр сөз көп уақытқа дейін, есімнен кетпей қойды. Арада біраз жыл өткенде Мәшһүр Жүсіп Көпейұлының 140 жылдығын атап өту үшін дайындық жүріп жатты. Кабинетте жалғыз отырғанда аудан аппаратының сол кездегі басшысы Нұрлан Мұқатайұлы Құлжан тойға Алматы қаласынан қонақтар келгенін хабарлап, үш кісіні алып кірді. Қонақтардың ішінен Сейіт Қасқабасов ағай өзін және Рымғали Нұрғалиев пен Сәрсембі Дәуітовты таныстырып өтті.
Сейіт ағайды бұрын көргендігім бар. Сәрсембі Дәуітовке бұдан біраз жылдар бұрын өзінің құрастырған М.Ж.Көпейұлының 2 томдық шығармалар жинағының ел үшін аса құнды екенін айтып, көңілін көтерген едім. Содан Рымғали ағайға тіке қарап, көп жылдар ыза болып жүрген кегімді алмақшы болып: «Сіз айтыңызшы, «Баянауылдың келешегі жоқ деп қалай айттыңыз?», – дедім. Рыкеңнің ақсұр жүзі кенеттен қызарып, күреңітіп шыға келді де, маған қарап отырып: «Айналайын, сенікі дұрыс» деді. «90-шы жылдардың басында осы Баянауылдың перзенті, қазақтың біртуар азаматы Жұмат Шанин ақталып, оның өмірбаянын зерттеп, жазып Баянауыл ауданының басшыларына хат жазып, ауданда бір көше, мектеп тағы сол сияқтылардың біріне атын беріп, ұлықтаңдар!» деген хабарыма ешкім жауап қатпайды. Бірер жыл өткесін Шымкент қаласындағы облыстық драма театрына Жұмат Шанин атын бергенін хабарлап, тағы ауданда жұмыс жүргізілуін сұрап хат жазам. Ешкім жауап бермейді. Содан барып түңіліп айтылған сөз ғой», – деп түсіндірді Рымғали ағай. Бұл кезде ауданда Жұмат Шаниннің туған ауылы «Южный» кеңшары Жұмат Шанин атында болатын. Баянауыл ауданының орталығында бір көшенің аты берілген болатын.
«Баянауыл ауданының Құрметті азаматы» Рымғали Нұрғалиев өмірінің соңына дейін Баянауылға жиі келіп, жыл сайын демалып кететін. Келген сайын Жұмат Шанин ауылы жылқы сойып қарсы алатын.
